1.Genel Fiyat Düzeyi Muhasebesi
Genel Fiyat Düzeyi Muhasebesi, tarihi değerlere göre tutulan geleneksel muhasebesinin terk edilmesini gerektirmez. Aksine klasik muhasebeye göre düzeltme işlemi yapar. Getirdiği farklılık ise bakiyeleri tarihi değerleri ile değil, bugünkü para birimi ile ifade etmesidir.
Amaç, herhangi bir dönem sonunda tüm hareketleri aynı satınalma gücü cinsinden ifade ederek karşılaştırmayı sağlamaktır. Bir başka deyişle, farklı dönemlerdeki TL’yi, dönem sonundaki TL’nin satınalma gücüne indirgemek amacıyla karşılaştırılabilirliği sağlamaktır. Farklı tarihlerdeki paranın satınalma gücünün herhangi bir dönemdeki satınalma gücüne indirgenmesi için ise genel fiyat düzeyindeki değişiklikleri ifade eden endeksler kullanılmaktadır. Bilanço günündeki fiyat endeksi rakamının, düzeltmeye konu işlemin gerçekleştiği tarihteki fiyat endeksi rakamına bölünmesi suretiyle elde edilen katsayıyı (düzeltme katsayısı) işlemin tarihi tutarıyla çarpıldığında elde edilen sonuç, ilgili işlemin bilanço günündeki para biriminden ifade edilmiş değeri olacaktır.
Örneğin 2023 Ocak ayında 100 TL’ye alınan bir malın 2023 Aralık ayındaki para birimi ile ifadesi için verilerin 2023 Ocak Yİ-ÜFE = 2105 ve 2023 Aralık Yİ-ÜFE =3000 olduğu farz edersek ; Düzetme katsayısı= 3000/2105 = 1,425 ve Düzeltilmiş tutar=100 * 1,425 = 142,5 TL bulunur.
İşlem Adımları
Genel Fiyat Düzeyi Muhasebesine göre enflasyon muhasebesi kısaca şu işlem adımlarından oluşur:
1.Fiyat Endeksinin Belirlenmesi
Seçilecek indeks, paranın değerindeki düşüşü en iyi yansıtacak indeks olmalıdır. SPK, Devlet İstatistik Enstitüsü tarafından Türkiye için hesaplanan DİE-Toptan Eşya Fiyatları Genel Endeksini önermektedir. Bununla birlikte kullanılabilecek diğer indeksler, DİE-Tüketici Fiyat Endeksi, İTO-Toptan Eşya Fiyatları Genel Endeksi, İTO-Tüketici Fiyat Endeksi vs.dir.
2.Parasal ve Parasal Olmayan Kalemlerin Belirlenmesi
Parasal kalemler, para değerindeki değişmeler karşısında nominal değerlerini koruyan ancak satın alma güçleri değişen kalemlerdir. Parasal kalemlerin düzeltilmesine gerek yoktur çünkü bu kalemler zaten elde mevcut olan parayı belirtirler. Örneğin fiyat hareketleri ne olursa olsun kasadaki 10.000 TL bir yıl sonunda yine 10.000 TL olacaktır.
Parasal olmayan kalemler, para değerindeki değişmeler karşısında nominal değerleri değişen ancak satınalma güçlerinde değişiklik olmayan kalemlerdir. Örneğin dönem başında 10.000 TL’ ye alınan 10 adet mal, dönem sonunda yine 10 adet mal fiyatına karşılık gelecektir ancak dönem sonunda 1 malın fiyatı 1500 TL’ye çıktıysa 10 adet malın dönem sonu fiyat 15.000 TL olacaktır.
SPK, parasal ve parasal olmayan kalemleri ilgili tebliğde açıklamıştır.
3.Parasal Olmayan Kalemlerin Düzeltilmesi
Parasal olmayan kalemlerin hesap hareketleri, düzeltme katsayıları yardımıyla düzeltilir. Her bir hareket için düzeltme katsayısı, dönem sonu endeksinin hareket endeksine bölünmesi ile bulunur.
4.Mali Tabloların Düzeltilmesi
Mali tablolarda yer alan kalemlerin tarihi değerleri karşılığı olarak düzeltilmiş değerleri listelenir. (31.12.2023 tarihindeki ilk uygulama için sadece bilanço tablosu düzeltilecek ve Kurumlar vergisi beyanında düzeltilmiş bilançoya birlikte iki bilanço tablosu beyan edilecek)
2. Ticari Sistem Parametreleri
ERP ürünleri içerisinde enflasyon muhasebesi uygulamalarının başlatılabilmesi için parametre tanımlamalarının yapılması gerekmektedir.
- Genel Muhasebe Parametreleri
Ticari sistem yönetimi -Tanımlar başlığı altında yer alan Muhasebe parametrelerindeki Enflasyon Muhasebesini ilgilendiren seçeneklerin tanımlamaları yapılmalıdır.
Enflasyon Düzeltme Hesabı: Düzeltme fişinin kaydedilmesi sırasında kullanılacak olan Enflasyon düzeltme hesap kodunun seçilmesi gerekmektedir. 698 düzeltme hesap kodu tanımı bu bölümden yapılmalıdır.
Enflasyon Muhasebesi İşlemlerinde Kullanılacak Endeks: Yurti içi üretici fiyat endeksi üzerinden enflasyon düzeltmesi yapılması gerektiğinden bu bölümde endeks türünün seçilmesi gerekmektedir.
Atanacak Fiyat Endeksi: Hareketler için düzeltme sırasında atanacak endeksin değerinin belirlendiği bölümdür.
- Ay sonu endeksi
- Aylık ortalama endeks
Ay sonu endeksi seçildiğinde ilgili tarih içerisindeki ayın endeks değeri alınırken , Aylık ortalama endekste ise ilgili tarih içerisindeki endeks ile bir öndeki ayın endeksinin ortalama değeri alınmaktadır.
Burada ay sonu endeksi alınarak işlemlerimizi yapıyor olacağız.
- Malzeme Yönetimi Parametreleri
Stoklar için yapılacak düzeltmede endeks atamada kullanılacak hesaplama türleri ve enflasyon düzeltme tarihi için giriş yapılmaktadır.
Fiyat Endeksi Atama Türü: Stoklar için giriş-çıkış hareketlerine endeks atama işlemi kullanılacak yöntemin belirlendiği seçenektir.
- Basit Ortalama Yöntemine Göre
- Malzeme Devir Hızına Göre
- Hareket Tarihine Göre
Enflasyon Düzeltme Tarihi: Düzeltme işlemi yapılacak tarihin girildiği bölümdür.
3. Fiyat Endekslerinin tanımlanması / oluşturulması / Seçimi
Fiyat Endeksi Türü Tanımlama: Fiyat Endeksleri firma bağımsız olup Sistem İşletmeni/Kuruluş Bilgileri/Fiyat Endeks Türleri menüsü ile ulaşılan pencerede tanımlanır.
Türü bilgisi, ilgili endeksin veri aktarımı vasıtasıyla internetten aktarılan bilgilerine ulaşma esnasında yararlanılacak bir bilgidir. Önceden tanımı türler arasından seçim yapılabilir. Türler; Yİ-ÜFE, DİE TEFE, DİE TÜFE, İTO ve Diğer alternatiflerinden oluşur.
Fiyat endeks türleri seçildiğinde sistemde öndeğer olarak tanımlı türler listelenir.
Sistemde tanımlı fiyat endeksleri için yıllara ve aylara göre değer girişi/aktarımı yapılabilmesini sağlayan Fiyat Endeksleri seçeneği Sistem İşletmeni/Kuruluş Bilgileri/Fiyat Endeksleri menüsü altında yer alır.
Her endeks için ayrı ulaşılabilen sayfalarda veri girişi/aktarımı yapılır.
Endeks türüne göre veri girişinin sağlanabilmesi için kırmızı daire içinde gösterilmiş alandan ilgili endeks seçilmelidir. Sistem İşletmenine her girişte sistem, endeks türleri ve değerleri tablolarının oluşturulup oluşturulmadığını kontrol eder, oluşturulmamışsa internetten veri aktarımı vasıtasıyla bir dosyaya aktarılmış olan endeks değerleri için kayıt oluşturulur. Kullanıcı ilgili kayıtlar üstünde istediği değişiklikleri yapabileceği gibi, mavi daire içinde gösterilmiş olan “güncelleme” butonu ile veri aktarım dosyasına sonradan aktarılmış endeks değerlerinin programa aktarılmasını sağlayabilir.
Pencereler arası geçişlerde ilgili pencerede yapılan değişikliğin kaydedilip kaydedilmeyeceği kullanıcıya sorulur, kullanıcı onay verirse değişiklikler veri tabanına yazılır, aksi takdirde silinir.
Endeks Seçimi
Sistem İşletmeninde tanımlanmış ve değerleri belirlenmiş endekslerden hangisinin enflasyon muhasebesi işlemlerinde kullanılacağı Ticari Sistem Yönetimi/Genel Muhasebe Parametreleri altından ulaşılan Enflasyon Muhasebesinde Kullanılacak Endeks parametresi yardımıyla belirtilir. Parametre değeri, sistemde tanımlı endekslerden biri seçilerek yapılır.
4. Hesap Tiplerinin belirlenmesi
Bilançoda düzeltme işlemine tabi tutulacak kıymetler ; Madde 9- (1) Satın alma gücü ile ulusal para değerindeki değişmeler arasındaki ilişki göz önünde bulundurulduğunda, mali tablolarda yer alan kıymetler iki gruba ayrılır:
a) Parasal Kıymetler: Ulusal para değerindeki değişmeler karşısında nominal değerleri aynı kalan, ancak satın alma güçleri fiyat hareketlerine göre ters yönde değişen kıymetler.
b) Parasal Olmayan Kıymetler: Parasal kıymetler dışında kalan kıymetler, diğer bir ifade ile ulusal para değerindeki değişmelere rağmen satın alma güçleri değişmeyen kıymetler.
Bu durum bilanço açısından aşağıdaki gibi şematize edilebilir.
ERP ürünlerinde hesap kartları içinde yer alan ” Hesap Tipi ” alanı enflasyon muhasebesi işlemlerinde kullanılmak üzere tanımlanmalıdır. Hesap karakteristiği; Parasal, Parasal Olmayan (Borç) ve Parasal Olmayan (Alacak) seçeneklerinden oluşur. Bir hesabın parasal olması, nakit olarak tutulduğu ya da nakit olarak tahsil edilecek/ödenecek bir değer olduğu anlamına gelir. Parasal değerler dışında kalan ve işletmenin bilançosunda yer alan diğer tüm değerler parasal olmayan değerlerdir. Firma dosyaları oluşturma esnasında oluşturulan standart hesap planına uygun olarak hesap karakterleri öndeğer getirilir.
5. Enflasyonlardan Etkilenmeyen Hareketler
Mali tabloların enflasyon muhasebesine göre düzeltilmiş değerlerinin dökümünün alınması işleminde kullanıcı bazı muhasebe hesaplarına ilişkin hareketlerin düzeltme işlemine katılmasını istemeyebilir. Bunun için muhasebe fişleri satırlarında yer alan “Enflasyon Dışı” kolonu kullanılmaktadır. Enflasyon Dışı bilgisi öndeğer hayır gelir. Bazı hareketler için de fiyat endeksi atamasının otomatik yapılması gerekmeyebilir. Yine muhasebe fişleri satırlarında yer alan “Hesaplama Dışı” kolonu da bu amaçla kullanılmaktadır. Hesaplama dışı öndeğeri Hayır’dır.
6. Enflasyon Muhasebesi fişi
Muhasebe fiş türlerinde, hesap toplamlarını etkileyen , enflasyon muhasebesi tarafından dikkate alınan “Enflasyon Muhasebesi” isimli fiş türü bulunur. Enflasyon muhasebesi fiş formunda açılış fişi gibi borç alacak eşitliğine bakılmadan kayıt yapılabilmektedir. Enflasyon muhasebesi fişinde “Hesap Dışı” parametresi tüm satırlar için öndeğer “Evet”dir.
7. Karşı hesaplar
Enflasyon muhasebesinde düzeltme işlemi endeksler yardımıyla yapılır. Endeks hesaplamasında giriş hareketleri için ilgili tarihdeki (ayındaki) endeks bilgisinden yararlanılır. Çıkış hareketleri ise giriş hareketleri ile ilişkilendirilir ve harekete ilişkili olduğu aylardaki fiyat endeksinin ağırlıklı ortalaması atanır. Ancak bazı giriş hareketlerinin endeksi, hareket ayının endeksinden bağımsız hesaplanır. Çünkü düzeltmenin hareket tarihine göre yapılması anlamlı olmayacaktır.
Bu ilişki “parasal olmayan” ve kendine ait alt hesabı olmayan muhasebe hesapları üzerinde F9 menüsündeki “karşı hesaplar” menü seçeneği ile sağlanır.
Karşı hesaplar penceresinde aşağıdaki bilgiler belirtilir:
- Hesap Kodu
- Hesap Açıklaması
- Hareket Tipi: Borç/Alacak (İlgili hesabın giriş hareketinin, seçilen karşı hesabın hangi hareketiyle ilişkilendirileceğini gösterir.)
- Endeks yansıtma hesabı
Başka bir muhasebe hesabı ile ilişkilendirilmiş hesap tekrar seçilemez.
Ör: 158 hesap parasal olmayan alacak tipinde bir hesap olup karşı hesap penceresi
8. Giriş/Çıkış Hareketleri İlişkilendirme
Giriş Çıkış Hareketleri İlişkilendirme işleminin amacı, Parasal Olmayan Muhasebe Hesaplarının Muhasebe Çıkış Hareketlerini FIFO yöntemine göre Muhasebe Giriş hareketleri ile ilişkilendirmektir. Böylelikle herhangi bir parasal olmayan değer çıkışının hangi dönemdeki girişten kaynakladığı tahmininde bulunulmaktadır. (Tutar eşleştirme)
Giriş Çıkış Hareketleri İlişkilendirme Genel Muhasebe program bölümünde İşlemler menüsü altında yer alan Giriş Çıkış Hareketleri İlişkilendirme seçeneği ile kaydedilir.
Enflasyon Muhasebesi, Genel Fiyat Düzeyi Muhasebesi uygulayarak ilgili mali tabloların belli bir tarihteki aynı satın alma gücü ile ifade edilmesini sağlamaktadır. Buna göre Genel Fiyat Düzeyi Muhasebesinde, genel bir fiyat endeksi yardımıyla, mali tablolarda farklı satınalma gücüyle yer alan değerlerin, belli bir tarihteki satınalma gücü ile ifade edilmesi yöntemin esasını oluşturmaktadır. Böylece mali tabloların homojenliği sağlandığı gibi, sermayenin satınalma gücü cinsinden korunması ve parasal değerleri elde bulundurmaktan dolayı oryaya çıkan kayıp ve kazançların mali tablolarda yer alması da mümkün olmaktadır.
Genel Fiyat Düzeyi Muhasebesine göre, parasal değerler; bilanço tarihinde cari para değeri ile ifade edildiklerinden tekrar düzeltilmezler. Ancak parasal olmayan değerlerin düzeltilmesi yani belli bir düzeltme katsayısı ile çarpılarak düzeltilmiş değerinin bulunması gerekir.
Düzeltme katsayısı=Dönem sonu Endeks / Kalemin İşletmeye Girdiği Tarihteki Endeks
31.12.2023 bilanço tablosu için yapılacak düzeltmeye istinaden düzeltme katsayısı : (31.12.2023) Yİ-ÜFE endeksi / Hareketin Endeksi
Bu formüle uygun olarak parasal olmayan değerler için işletmeye girdiği tarihlerdeki endeks kullanılarak düzeltme katsayısı kullanılabilir. Ancak ilgili parasal olmayan değere ait çıkış hareketleri için hangi endeks kullanılmalıdır? Çıkış işleminin gerçekleştiği tarihteki endeksin kullanılması hatalı bir yaklaşım olacaktır. Zira Ocak ayında işletmeye girmiş bir değerin Aralık ayındaki çıkışı için Aralık ayındaki endeksin kullanılması sonucu düzeltme sonuçları hatalı olacaktır. Bunun için Logo ürünü FIFO yöntemini benimsemiştir. Parasal olmayan bir muhasebe hesabının çıkış hareketleri FIFO yöntemine göre kendinden önceki giriş hareketleri ile ilişkilendirilecektir.
Buna göre işlem belirli bir tarih aralığı için çalışır. Bu tarih aralığının belirlenmesi amacıyla şu filtrelere bilgi girişi yapılmalıdır:
- Başlangıç Ayı: Firma çalışma başlangıç ayından itibaren 12 ay listelenir. İlgili ay seçilir.
- Bitiş Ayı: Firma çalışma başlangıç ayından itibaren 12 ay listelenir. İlgili ay seçilir.
- Mali Dönem: İçinde bulunan yıl öndeğer gelir, doğrudan bilgi girişi yapılabilir.
Bu filtrelere göre belirlenen aralıkta giriş/çıkış hareketleri belirlenerek işlem gerçekleştirilir. İşlemin başlangıç ayının hangi gününden bitiş ayının hangi güne olduğu bilgisi çalışma dönemi başlangıç günü ve bitiş günü dikkate alınarak saptanır. Örneğin çalışma dönemi “01.01.2023-31.12.2023” ise başlangıç ayının 1’inden bitiş ayının 31’ine kadar olan aralıkta işlem gerçekleştirilir. Eğer çalışma dönemi 15.07.2023’de başlamış olsaydı işlem başlangıç ayının 15’inden itibaren gerçekleştirilirdi.
Hesap karakteristiği “Parasal Olmayan (Borç)” olanlar için giriş hareketleri, ilgili hesaba borç yazan hareketler, çıkış ise alacak yazan hareketlerdir. Benzer şekilde, hesap karakteristiği “Parasal Olmayan (Alacak)” olanlar için giriş hareketleri, ilgili hesaba alacak yazan hareketler, çıkış ise borç yazan hareketlerdir.
“Enflasyon Dışı: Evet” olan hareketler eşleştirmeye dahil edilmez.
Örnek: Eşleştirme sonuçları aylar itibariyle veri tabanına kaydedilir.
XXX hesabı, parasal olmayan (borç) tipinde bir hesap olsun;
Muhasebe Hareketleri
| Tarih | Borç | Alacak |
|---|---|---|
| Tarih | Borç | Alacak |
| 01.07.2023 | 1000 | |
| 15.07.2023 | 500 | |
| 16.07.2023 | 1100 | |
| 18.07.2023 | 2000 | |
| 01.08.2023 | 500 | |
| 08.08.2023 | 2500 |
Firmanın çalışma dönemi 01.01.2023-31.12.2023 tarihleri arasında tanımlı ise ve filtreler “Temmuz-Ağustos 2023” olarak belirlenip işlem çalıştırıldığında 16.07.2023 tarihli çıkış işlemi için oluşturulacak kayıtta şu eşleştirme sonuçları yer alır:
| A0 | A1 | A2 | A3 | A4 | A5 | A6 | A7 | A8 | A9 | A10 | A11 | A12 | A13 |
| 1100 |
FİFO yöntemine göre eşleştirme yapıldığında görülüyor ki 1100 TL’nin 1000 TL’ si 01.07.2023 tarihli giriş ile, 100 TL’ si ise 15.07.2023 tarihli giriş ile eşleşebiliyor. Bu durumda Temmuz ayı toplamı “1000+100 =1100” olacaktır.
08.08.2023 tarihli çıkış hareketi için oluşacak kayıtta ise şu sonuçlar yer alır:
| A0 | A1 | A2 | A3 | A4 | A5 | A6 | A7 | A8 | A9 | A10 | A11 | A12 | A13 |
| 2400 | 100 |
15.07.2023 tarihli 500 TL’lik girişin 100 TL’ si bir önceki çıkış hareketi ile eşleştirildiği için bu hareketin 400 TL’lik kısmı, 18.07.2023 tarihli giriş hareketinin tümü (2000) ve 01.08.2023 tarihli girişin 100 TL’lik kısmı ile eşleştirme yapıldığında çıkış hareketinin tümü eşleştirilmiş olur. Bu durumda, Temmuz ayı eşleştirme rakamı “400+2000=2400”, Ağustos ayının ise 100 TL olur.
Bir çıkış hareketinin tümü eşleştirilemezse, kayıt oluşturulmaz. Kısmi eşleştirme yapılmaz. Kapanış fişleri işleme dahil edilmez.
9. Fiyat Endekslerinin Atanması
Fiyat Endeksi Atama işlemi Genel Muhasebe-İşlemler-Fiyat Endeksi Atama menüsü ile yapılır. İşlemin amacı, muhasebe giriş/çıkış hareketlerine ticari sistemde belirtilmiş fiyat endeksinin ilgili değerini atamaktır.
Açılan pencerede fiyat endeksi atanacak hareketlerin tarihi ve hangi işlemlere giriş/çıkış fiyat endeksi atanacağı belirtilir. Fiyat endeksi atanabilen işlemler şunlardır; Muhasebe İşlemleri (Girişler), Muhasebe İşlemleri (Çıkışlar) , Muhasebe İşlemleri (Karşı Hesaplar) ve Muhasebe işlemleri (Yansıtma Hesapları)
Tarih bilgisi ise şu filtreler yardımıyla belirlenir:
Başlangıç Ayı: Firma çalışma başlangıç ayından itibaren 12 ay listelenir ve ilgili ay seçilir.
Bitiş Ayı: Firma çalışma başlangıç ayından itibaren 12 ay listelenir ve ilgili ay seçilir
Mali Dönem: İçinde bulunan yıl öndeğer gelir, doğrudan bilgi girişi yapılabilir.
Bu filtrelere göre belirlenen aralıkta hareket görmüş giriş/çıkış hareketleri belirlenerek işlem gerçekleştirilir. İşlemin başlangıç ayının hangi gününden bitiş ayının hangi güne olduğu bilgisi çalışma dönemi başlangıç günü ve bitiş günü dikkate alınarak saptanır.
Hesap Aralığı: Belirli hesap tanımları seçilerek işlem çalıştırılabildiği gibi herhangi bir filtre değeri seçilmeden tüm hesaplar içinde fiyat endeksi atama işlemi yapılabilir.
Sabit kıymet endeks atama işlemleri sabit kıymet amortisman tablosu üzerinden hesaplanarak tutulmaktadır. Sabit kıymet hesapları için endeks atama işlemi yapılmamalıdır.
Muhasebe İşlemleri (Girişler)
Giriş hareketleri için endeks atanması işlemi, parasal olmayan hesaplar için hesap karakteristiği türüne bağlı olarak ilgili bakiye hareketlerini, parasal hesapların ise hem borç hem de alacak bakiyesi veren tüm hareketlerine endeks atanmasıdır.
Enflasyon dışı ve hesaplama dışı olan hareketlere endeks atanmaz.
Giriş hareketlerinin fiyat endeksi bulunurken parasal olmayan hesapların giriş hareketleri (borç yada alacak) ve parasal olan hesapların tüm hareketleri (borç ve alacak) için endeks ataması gerçekleştirilir.
- Atanacak endeks muhasebe parametresinde seçilen seçeneğe bağlı olarak ya ilgili harekete ait ayın endeksi yada hareket ayı ve bir önceki ayın ortalama endeksi olacaktır.
Örneğin aşağıda listelenmiş hareketlerin giriş hareketlerine göre endeks ataması (Atanacak endeks: Ay Sonu Endeks) işlemi şöyle gerçekleştirilir:
100 (parasal)
150 (parasal olmayan (borç))
| Ocak | Şubat | Mart | Nisan |
| 2000 | 2100 | 2200 | 2300 |
| Tarih | Hesap Kodu | Borç | Alacak | Endeks |
|---|---|---|---|---|
| 01.02.2023 | 100 | 100,000 | 2100 | |
| 01.03.2023 | 100 | 20,000 | 2200 | |
| 01.04.2023 | 150 | 50,000 | 2300 |
Muhasebe İşlemleri (Çıkışlar)
Çıkış hareketlerine fiyat endeksi atanırken ise ilişkili olduğu giriş hareketlerinin endekslerinin ağırlıklı ortalaması alınır.
Örneğin giriş-çıkış hareketi ilişkilendirme de kullandığımız örnekte 08.08.2023 tarihli çıkış hareketinin ilişkili olduğu giriş hareketleri aylar itibariyle şöyle idi:
| A0 | A1 | A2 | A3 | A4 | A5 | A6 | A7 | A8 | A9 | A10 | A11 | A12 | A13 |
| 2400 | 100 |
(A7: Temmuz, A8: Ağustos)
Aylara göre tanımlanmış fiyat endeksleri aşağıdaki gibi iken;
| Ocak | Şubat | Mart | Nisan | Mayıs | Haziran | Temmuz | Ağustos | Eylül | Ekim | Kasım | Aralık |
| 2000 | 2100 | 2200 | 2300 | 2400 | 2500 | 2600 | 2700 | 2800 |
çıkış hareketi endeksi şöyle hesaplanacaktır:
F.E(Temmuz): Temmuz ayındaki giriş hareketinin endeksi
F.E(Ağustos): Ağustos ayındaki giriş hareketinin endeksi
1/F.E = ((1/F.E(Temmuz)*2400) + ((1/F.E(ağustos)*100) / (2400 + 100 )
Parametremiz ay sonu endeks seçili olduğundan endeksler alınırken ilgili aydaki değer direk alınarak hesaplama yapılır.Öyleyse;
F.E(Temmuz)= 2600
F.E(Ağustos)= 2700
1/F.E = (1/2600)*2400) + ((1/2700)*100) / (2400 + 100 )
F.E. = 2603,8575 bulunur.
Muhasebe İşlemleri (Karşı Hesaplar)
Karşı hesabı olan bir parasal olmayan hesabın giriş ya da çıkış hareketine endeks atanabilmesi için öncelikle karşı hesapların ilk iki işlem ile giriş ve çıkış hareketlerine endeks atanması gerekmektedir. Karşı hesabı olan muhasebe hesaplarının giriş ve çıkış işlemlerine endeks atanması ise bu işlemlerin ardından yapılmalıdır. Bu nedenle karşı hesabı olan hesapların giriş/çıkış endeks ataması diğer hesapların giriş/çıkış endeks atama işleminden ayrı bir işlem ile yapılmalıdır.
Bu işlem seçildiğinde öncelikle giriş işlemlerine endeks atanır. Eğer bir parasal olmayan hesabın karşı hesapları mevcut ise ilgili hesabın giriş hareketleri ile karşı hesapların tanımlı borç/alacak hareketleri FIFO’ya göre ilişkilenir. Örneğin 158 (parasal olmayan (alacak)) hesabının karşı hesapları aşağıdaki gibi belirtilmiş olsun:
| Ocak | Şubat | Mart | Nisan |
| 2000 | 2100 | 2200 | 2300 |
| Hesap Kodu | Açıklama | Hareket Tipi |
|---|---|---|
| 350 | A | Borç |
| 351 | B | Borç |
İlgili hesapların hareketleri aşağıdaki gibi iken endeks değerleri şu şekilde hesaplanır;
01.02.2023 Fiş No:K1
01.03.2023 Fiş No:K2
03.03.2023 Fiş No: K3
01.04.2023 Fiş No:K4
04.04.2023 Fiş No: K5
Giriş çıkış hareketi ilişkilendirme işlemi çalıştırıldıktan sonra önce giriş işlemlerine endeks atanmalı. Daha sonra çıkış işlemlerine ve son olarak da karşı hesaplar için endeks atama işlemi çalıştırılmalıdır.
- K1 fişinde hareketlere bakıldığında her satır (giriş hareketi ) için endeks değerinin Şubat endeksi olan 2100 olduğu görülecektir.
- K2 fişinde de Mart ayının endeksi olan 2200 satırlarda giriş olarak atanmış olacaktır.
- K3 için bakıldığında 158 hesabına çıkış için hesaplanarak bulunan endeks değerinin atandığı görülecektir. Formülümüz 1500 değerini oluşturan 1000 tl (şubat-350 hs. ) ve 500 tl (şubat-351 hs.) endekslerine göre hesaplanacaktır. Öyleyse
1/F.E = (1/2100)*1000) + ((1/2100)*500) / (1000 + 500 )
F.E = 2100,0000126 olacaktır.
- K4 fişinde giriş hareketlerine Nisan endeksi olan 2300 atanacaktır.
- K5 için bakıldığında 158 çıkış hareketine karşı hesaplarından oluşan 500 (Mart- 351 hs.) ve 500 (Nisan -350 hs.) değerlerine göre endeks hesaplanarak yazılacaktır.
1/F.E = (1/2200)*500) + ((1/2300)*500) / (500 + 500 )
F.E = 2248,88889709 olacaktır.
İlgili hesapların giriş hareketlerine endeks atandıktan sonra çıkış hareketlerine endeks atanır. Çıkış hareketlerine endeks atanması ile ilgili yukarıda “muhasebe işlemleri (çıkışlar)” bölümünde anlatılan kurallar geçerlidir.
Karşı hesabı olan bir hesabın da karşı hesabı olması, o hesabın bir karşı hesabı olması durumu söz konusu olabileceğinden fiyat endeksi atama işlemine hiyerarşik bir sıralama devam edilir.
En tepeden en aşağıya doğru her bir hesabın giriş/çıkış hareketlerine endeks atanır. Böylelikle endeks atanmayan hesap hareketleri kalmaması sağlanır. Bununla birlikte karşı hesap ilişkilerinde döngüsel bir ilişki tespit edilebilir. Şöyle ki 158 hesabın karşı hesabı 350, 350 hesabın da 158 olması durumunda endeks atama işlemi yapılamaz ve kullanıcı “Döngüsel hesap ilişkileri tespit edilmiştir” şeklinde uyarılır. Hangi hesaplar arasında bu ilişkinin mevcut olduğu ise kullanıcı isteğine bağlı olarak kullanıcıya rapor edilir. Bunun için Muhasebe hesap listesi raporu ” Karşı Hesaplar Listelensin : Evet ” filtresiyle alınmalıdır.
Kullanıcı atanan fiyat endekslerini muhasebe fişleri içinde satırlardan görebilir. Bunun için hareketlere “endeks” kolonu eklenmiştir. Endeks bilgisi program tarafından otomatik olarak hesaplanabileceği gibi kullanıcı tarafından da girilebilir.
Bununla birlikte açılış fişinde girilmiş endeks değerleri var ise bu değerler ezilmez. Benzer şekilde eğer bir hareketin “Hesap Dışı” parametresinin değeri “Evet” ise bu hareketin endeks bilgisi de ezilmez. Ayrıca, “Hesap Dışı: Evet” olan hareketlerle ilişkili çıkış hareketleri var ise bu hareketlerin endeksleri hesaplanırken ilgili giriş hareketin endeksi kullanılır yani ortalama endeks hesaplanmaz.
Kapanış fişleri işleme dahil edilmez.
10. Devir İşleminde Fiyat Endeksi Atama
Devir işlemiyle oluşan açılış fişinde, ilgili hareketlerin fiyat endeksi hesaplanarak otomatik olarak gelir. Ancak hesaplanan endeks kullanıcı tarafından değiştirilebilir. Ayrıca kullanıcı tarafından eklenen fiş ve hareketler için de endeks girişi yapılır.
Endeks hesaplamasında, parasal olmayan hesaplar için hesabın karakteri önemlidir. Hesap karakteri borç ise alacak bakiyesi veren, alacak ise borç bakiyesi veren hareketler için endeks hesaplanmaz. Hesap karakterine uygun bakiye veren hareketler için ise LIFO’ya göre tutar eşleştirmesi yapılır ve bu eşleştirme sonucu yukarıda anlatılan formüllere uygun olarak endeks atanır.
Örneğin borç karakterli bir parasal olmayan hesabın 2023 hareketleri şöyle olsun:
| Tarih | Borç | Alacak | Endeks |
|---|---|---|---|
| 01.02.2023 | 100.000 | 1000 | |
| 01.03.2023 | 50.000 | 2000 | |
| 01.06.2023 | 200.000 | 2500 |
2024 Açılışında ilgili hesabın bakiyesi 250.000 (B) olacaktır. Hesap borç verdiği için ilgili açılış hareketinin endeksi şöyle hesaplanır:
En geç tarihli borç hareketi bulunur. Örneğimizde bu hareket 01.06.2023 tarihindeki 200.000 (B) hareketidir. Öyleyse 250.000 TL’nin, 200.000 kısmı bu hareketten gelmektedir. Geriye “250.000-200.000=50.000” kalmaktadır. Bir sonraki en geç tarihli harekette 01.02.2023 tarihli 100.000 (B) hareketidir. Geriye kalan 50.000 lik tutarın ise bu hareketle ilişkilendirilmesi gerektiği açıktır. Öyleyse endeks;
1/F.E = ((1/1000)*50.000) + ((1/2500)*200.000)) / (50.000 + 200.000)
F.E. = 1923,0769 bulunur.
Parasal hesaplar için ise bakiyenin ne olduğu önemlidir. İlgili parasal hesap dönem sonu borç bakiyesi veriyorsa borç hareketleri, alacak bakiyesi veriyorsa alacak hareketleri tespit edilerek LIFO’ya göre tutar eşleştirmesi yapılır ve bu eşleştirme sonucu yukarıda anlatılan işlem adımlarına uygun olarak endeks atanır.
11. Mali Dönem Bağımsız Firmalarda Muhasebe Devri
Mali Dönem Bağımsız firmalarda yapılan devir işlemi sonucu oluşacak muhasebe açılış fişlerinin hareketlerine ait endeks hesaplaması, mali dönem bağımlı firmalarda gerçekleştirilen işlem adımlarıyla yapılır. Bu iki tip firmada yapılan işlemin tek farklılığı hangi dönem için işlemin yapıldığıdır. Mali dönem bağımsız firmalarda, devir işlemi firma çalışma dönemi tarihinden eski mali yıl bitiş tarihine kadar yapıldığından dolayı endeks hesaplaması da ilgili aralıktaki hareketlerden LIFO’ya göre tutar eşleştirmesi ve endeks hesaplaması esasına dayanır.
12. Geçmiş Dönem Hareketleri
Devir ile gelen ya da doğrudan eklenen bir açılış fişi içinde gerek otomatik olarak gerekse de manuel endeks hesaplanamaması durumunda kullanıcı hesap hareketini tarih bazında detaylandırabilir. Bu detay satırlar, açılış fişinde satır olarak yer alırken endeksleri de otomatik olarak hesaplanır.
Geçmiş dönem hareketleri açılış fişi içinde sağ fare düğmesi menüsünde yer alan Geçmiş Dönem Hareketleri menü seçeneği ile kaydedilir.
Tarih bazında satır girişi yapıldıktan sonra “Tamam” düğmesi tıklandığında her bir satır açılış fişi satırlarında yerini alır. Bu işlem sırasında ilgili hareketlerin tarih bilgileri verili olduğu için endeksleri otomatik olarak hesaplanır.
13. Mali Tablolar – Enflasyon Muhasebesi
Mali tablolar, muhasebe hareketlerinin raporlanması ve rapor sonuçlarının yorumlanması işlevini yerine getiren ve bu anlamda ilgililere doğru bilgileri verecek şekilde düzenlenme zorunluluğu olan tablolardır.Enflasyon muhasebesi uygulaması ile Mali tabloların uzun yıllar süren yüksek enflasyonun etkisinden
arındırılması ve böylece vergileme üzerindeki enflasyondan kaynaklanan olumsuzlukların giderilmesi hedeflenmektedir.
- 213 sayılı Kanunun 175 inci ve mükerrer 257 nci maddelerinin verdiği yetkiye dayanılarak;
a) Muhasebenin Temel Kavramları,
b) Muhasebe Politikalarının Açıklanması,
c) Mali Tablolar İlkeleri,
d) Mali Tabloların Düzenlenmesi ve Sunulması,
e) Tekdüzen Hesap Çerçevesi Hesap Planı ve İşleyişi
ile ilgili düzenlemelerin/açıklamaların yapıldığı 1 Sıra No.lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğinin “III- Mali Tablolar İlkeleri” başlıklı ekine göre mali tablolar aşağıdaki tabloları içerir:
1) Bilanço,
2) Gelir Tablosu,
3) Satışların Maliyeti Tablosu,
4) Fon Akım Tabloları,
5) Nakit Akım Tablosu,
6) Kâr Dağıtım Tablosu,
7) Öz Kaynaklar Değişim Tablosu.
Bu tablolardan, bilanço ve gelir tablosu dipnotları ve ekleri ile birlikte temel mali tabloları, diğerleri ise ek mali tabloları oluşturmaktadır. (2) 213 sayılı Kanunun mükerrer 298 inci maddesinin (A) fıkrasının (8) numaralı bendinin (b) alt bendinin verdiği yetkiye dayanılarak, enflasyon düzeltmesi yapmak zorunda
olan mükelleflerce, mali tablolardan sadece bilançonun enflasyon düzeltmesine tabi tutulması uygun görülmüştür.
Bilanço
Bilançonun enflasyon muhasebesine göre düzeltilmesi düzeltme işleminin hangi tarihe göre yapıldığına bağlı olarak değişir. Eğer düzeltme işlemi, bilançonun alındığı tarihte yapılıyorsa sadece parasal olmayan kalemler düzeltilir.
Ancak bilanço başka bir bilanço ile karşılaştırmalı olarak alınıyorsa yani, bilanço tarihinden başka bir tarihe göre düzeltme işlemi yapılacaksa tüm kalemler düzeltilir.
Rapor Filtreleri
Bilançonun enflasyona göre düzeltilmiş değerlerinin dökümünün alınabilmesi için bilanço rapor filtrelerinde “Düzeltilmiş Değerler Basımı: Evet/Hayır” filtresi kullanılır. Filtre öndeğeri “Hayır” olacaktır.
Bu filtre satırında Evet seçiminin yapılması durumunda düzeltilmiş değerlerin dökümünün alınabilmesi için “hesaplama: yerel/dövizli” filtre satırında “yerel” seçilmelidir.
Düzeltilmiş Bilanço Değerleri
Hem karşılaştırmalı hem de karşılaştırmasız bilançoda enflasyona göre düzeltilmiş değerlerin de dökümünün alınabilmesi için bilanço tasarımı güncellenmiştir:
| Aktifler | Tarihsel Değerler | Düzeltilmiş Değerler | ||||||||||
| 1-Dönen varlıklar | ||||||||||||
| 2-Duran Varlıklar | ||||||||||||
| Aktifler Toplamı | ||||||||||||
| Pasifler | ||||||||||||
| 1-K.V. Yab. Kay. | ||||||||||||
| 2-U.V. Yab. Kay. | ||||||||||||
| 3-Öz kaynaklar | ||||||||||||
| Pasifler Toplamı |
Düzeltilmiş bilanço değerlerinin alınabilmesi için, bilanço dönemine ve “Hesap Tutarı” parametresinin değerine uyan hesap hareketleri tek tek düzeltilir. Düzeltme işleminde tarihi değerler (hareket değeri) belirli bir düzeltme katsayısı ile çarpılır. Düzeltme katsayısı aşağıdaki formüle göre bulunur:
Düzeltme Katsayısı= Bilanço Bitiş Ayı İndeksi/Hareketin indeksi
Düzeltilmiş Tutar= Tarihi değer * Düzeltme Katsayısı
Düzeltme katsayısı yardımıyla bilanço alınırken izlenen adımlar aşağıda detaylandırılmıştır:
Dönem Bilançosu Raporlamada,
Dönem bilançosu raporlanması, bilanço rapor filtrelerinden “dönem” filtresinin kullanılmaması ile mümkündür.
- Parasal Olan Hesaplar: Parasal olan hesaplar, bilanço tarihinde cari değerleriyle ifade edildiğinden düzeltilme işlemine tabi tutulmazlar. Yani düzeltme katsayıları “1” dir. Dolayısıyla parasal hesapların tarihi değeri ile düzeltilmiş değeri aynı olur.
- Parasal Olmayan Hesaplar: İlgili parasal olmayan hesabın ilgili hareketleri düzeltme katsayısı ile çarpılır. Düzeltilmiş tutarlar toplamı ilgili hesabın düzeltilmiş bakiyesini verir.
Örnek:
Dönem: Ocak 2023-Aralık 2023
Başlangıç Rapor Ayı: Açılış
Bitiş Rapor Ayı: Ocak 2024
2023 Yİ-ÜFE
| Ocak | Şubat | Mart | Nisan | Mayıs | Haziran | Temmuz | Ağustos | …. | Aralık |
| 2000 | 2100 | 2200 | 2300 | 2400 | 2500 | 2600 | 2700 | ….. | 3100 |
| Hesap Kodu | Karakteri | Hesap Tutarı |
|---|---|---|
| 100 | Parasal | Bakiye |
| 150 | Parasal Olmayan (Borç) | Bakiye |
100 Hesabın Hareketleri
| Kod | Tarih | Endeks | Borç | Alacak |
|---|---|---|---|---|
| 100 | 01.02.2023 | – | 100.000 | |
| 100 | 01.05.2023 | – | 40.000 | |
| 100 | 01.06.2023 | – | 10.000 |
(Parasal olan hareketlere endeks atanmaz)
150 hesabın Hareketleri
| Kod | Tarih | Endeks | Borç | Alacak |
|---|---|---|---|---|
| 150 | 10.02.2023 | 2100 * | 20.000 | |
| 150 | 01.03.2023 | 2100 ** | 5000 | |
| 150 | 01.05.2023 | 2400 *** | 10.000 | |
| 150 | 01.06.2023 | 2167,74**** | 20.000 |
**** 1 / F.E = ((1/2100)*15000 + (1/2400)*5000) / 20.000
F.E = 2167,74 olacaktır.
100 hesap parasal bir değer olduğundan, tarihi bakiyesi, düzeltilmiş bakiyesine eşit olacaktır.
| Kodu | Tarih | Tarihi Borç | Tarihi Alacak | Düzeltme Katsayısı | Düzeltilmiş Borç | Düzeltilmiş Alacak |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 100 | 01.02.2023 | 100.000 | 1 | 100.000 | ||
| 100 | 01.05.2023 | 40.000 | 1 | 40.000 | ||
| 100 | 01.06.2023 | 10.000 | 1 | 10.000 | ||
| BAKİYE | 70.000 | 70.000 |
150 hesap için ise düzeltilmiş değerleri aşağıdaki gibi hesaplanır:
| Kodu | Tarih | Tarihi Borç | Tarihi Alacak | Düzeltme Katsayısı | Düzeltilmiş Borç | Düzeltilmiş Alacak |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 150 | 10.02.2023 | 20.000 | 1,4762* | 29.524 | ||
| 150 | 01.03.2023 | 5.000 | 1,4762** | 7381 | ||
| 150 | 01.05.2023 | 10.000 | 1,2916*** | 12.916 | ||
| 150 | 01.06.2023 | 20.000 | 1,4300**** | 28.601 | ||
| BAKİYE | 5.000 | 6458 |
*3100 / 2100 = 1,4762
**3100 / 2100 =1,4762
***3100 / 2400 = 1,2916
****3100 / 2167,74 =1,4300
Karşılaştırmalı Bilanço Raporlamada,
Karşılaştırmalı bilanço raporlamada, dönem bilançosunun düzeltilmiş değerlerinin saptanması değişiklik göstermez ancak geçmiş dönem bilançosunun düzeltilmesi iki aşamada gerçekleştirilir. İlk aşama geçmiş dönem bilançosunu ilgili dönemin bitiş ayına göre düzeltmek olacaktır. Burada izlenen yol, dönem bilançosunun düzeltilmesi ile aynıdır. Yani parasal kalemler için düzeltme katsayısı değeri “1” varsayılacak, parasal olmayan kalemler için ise endeksler yardımıyla düzeltilmiş tutarlar bulunacaktır. İkinci aşama ise kendi dönem sonuna göre düzeltilmiş tüm bilanço kalemlerini cari dönem bitiş ayına göre düzeltmek olacaktır.
Örnek 1:
İlk Dönem: Ocak 2023-Aralık 2023
İkinci Dönem: Ocak 2024-Aralık 2024
Başlangıç Rapor Ayı: Açılış
Bitiş Rapor Ayı: Ocak 2025
Yukarıdaki filtreye uygun olarak karşılaştırmalı rapor alındığında;
- Ocak 2024-Aralık 2024 dönemi, dönem bilançosu raporlamadaki işlem adımlarına göre düzeltilir. Yani parasal değerler için düzeltme katsayısı “1” varsayılır. Parasal olmayan değerler için ise Aralık ayı endeksi, hareketin endeksine bölünerek bulunan katsayıyı hareket tutarıyla çarpmak suretiyle düzeltme işlemi gerçekleştirilir.
- Ocak 2023-Aralık 2023 dönemi iki düzeltme aşamasından geçer:
- İlk düzeltme işlemi, bilanço tarihi değerlerinin Aralık 2023’e göre düzeltilmesidir. Bu işlem cari dönemim 2001 dönemi varsayılıp dönem bilançosunun düzeltilmesi işlemidir. Dolayısıyla sadece parasal olmayan değerler düzeltilir. Parasal değerlerin tarihi değerleri ile düzeltilmiş değerleri aynı olacaktır.
- İlk adımda bulunan düzeltilmiş kalem tutarları, ikinci kez düzeltme işlemine tabi tutulur. Bu işlem 2023 Aralık ayına göre düzeltilmiş değerlerin, 2024 Aralık ayına göre düzeltilmesi işlemi olacaktır. Bu işlemde hem parasal hem de parasal olmayan kalemler düzeltme işlemine tabi olacaktır. Düzeltme katsayısı ise “Aralık 2024 indeksi/Aralık 2023 indeksi” işleminin sonucu olacaktır.
Örnek 3:
Yukarıda dönem bilançosu raporunun düzeltilmiş dökümüne ilişkin örnekten hareketle Aralık 2024’e gelindiğini ve bu dönem sonunda karşılaştırmalı bilanço alındığını farz edelim. Bu durumda geçmiş dönem Ocak 2023-Aralık 2023 dönemi olacaktır. Bu bilançonun ilk önce Aralık 2023’e göre düzeltilmesi, sonra da Aralık 2024’e göre düzeltilmesi gerekecektir. Yukarıda iki hesabın da Aralık 2023’ye göre düzeltilmiş değerleri hesaplanmıştı:
| Kodu | Tarihi Değer | Düzeltilmiş Değer |
|---|---|---|
| 100 | 70.000 | 70.000 |
| 150 | 5000 | 6458 |
Aralık 2024 Yİ-ÜFE değerinin 4200 olduğunu varsayalım.
Aralık 2024’e göre düzeltildikten sonra karşılaştırmalı bilançoya yansıyacak olan nihai düzeltilmiş değerlerin hesabı şöyle yapılacaktır:
| Kodu | Tarihi Değer | Düzeltme Katsayısı | Düzeltilmiş Değer |
|---|---|---|---|
| 100 | 70.000 | 1,35483* | 94838,1 |
| 150 | 6458 | 1,35483* | 8.749,49 |
* Aralık 2024 Endeksi/Aralık 2023 Endeksi = 4200/3100 = 1,35483
Endeks atanmamış parasal olmayan hareketlerin düzeltilmiş değeri, tarihi değerine eşit olacaktır.
Düzeltilmiş Kar/Zarar
Düzeltilmiş değerler basımı: evet iken kullanıcı tarafından eklenen kar/zarar kaleminin değeri, düzeltilmiş aktif ve pasif toplamlarının farkı olacaktır.
Enflasyona Göre Düzeltme Defteri
Enflasyona göre mali tablolarda yapılan düzeltme işlemlerini raporlayan “Enflasyona Göre Düzeltme Defteri”dir.
Genel Muhasebe/Defter ve Dökümler/Enflasyona Göre Düzeltme Defteri menüsü ile ulaşılacak defter dökümü filtreleri şunlardır:
| Filtre | Değeri |
|---|---|
| Mali Dönem | Mali dönem seçimi |
| Başlangıç Rapor Ayı | Grup / Aralık |
| Bitiş Rapor Ayı | Grup / Aralık |
| Hesap Kodu | Grup / Aralık |
| Hesap Açıklaması | Grup / Aralık |
| Hesap Seviyesi | Grup / Aralık |
| Listeleme | Hepsi/ Hareket Görenler |
| Tablo Çarpanı | Grup / Aralık |
| Çalışma Dönemi | Grup / Aralık |
| Çalışma Yılı | İlgili çalışma döneminin hangi yılının düzeltmeye konu olduğunu belirtir |
Çalışma dönemi filtresinin mantığı mali tablolarda çalışma şeklinden farklıdır. Karşılaştırmalı dökümü sağlamak amacını değil geçmiş dönemlerin bitiş rapor ayına göre düzeltilmesini ve düzeltme sonuçlarının raporlanması amacını taşımaktadır. Bu anlamda filtre aktif olmadığı müddetçe içinde bulunulan dönemin düzeltilmesi söz konusu olacaktır. Filtre aktif iken ise seçili dönem bitiş rapor ayına göre düzeltilerek ilgili düzeltme kayıtları oluşturulacaktır.
Defter dökümü aşağıdaki gibidir:
| Tarihsel Değerler (Rapor Başlangıç Ayı-Rapor Bitiş Ayı) | Düzeltme Kayıtları | Düzeltilmiş Değerler (Rapor Bitiş Ayı) | |||||||||
| Düzeltme Kayıtları | Enflasyona Göre Düzeltme Hesabı | ||||||||||
| Hesap Kodu | Hesap Adı | Borç | Alacak | Borç | Alacak | Borç | Alacak | Borç | Alacak | ||
Hesap Kodu ve adı alanında listelenecek olan hesaplar, filtre kriterlerine uygun olan hesaplar olup koda göre listelenir. Her bir hesap için, filtrede verilen rapor başlangıç ve bitiş tarihine uygun muhasebe hareketleri taranır borç karakterli olanlar tarihsel borç kolonuna, alacak karakterli olanlar ise tarihsel alacak alanına yansır.
Düzeltme işlemine tabi tutulacak hesaplar şunlardır:
- Tüm parasal olmayan hesaplar
- Gelir tablosu hesapları (Finansal tablolardan Gelir Tablosu işaretli olanlar)
- Maliyet hesapları (Finansal tablolardan Satışların Maliyeti Tablosu işaretli olanlar)
Bu hesaplar dışında kalan parasal hesaplar ise bilançoda düzeltildiği gibi düzeltilerek döküm yapılacaktır.
Buna göre ilgili hesabın tarihsel alacak ve tarihsel borç hareketleri tek tek düzeltilerek, düzeltilmiş değerler düzeltilmiş borç ve alacak kolonlarına yansır. Düzeltilmiş değer ile tarihsel değerler arasındaki farklar ise düzeltme kayıtlarına yansır. “Düzeltilmiş değer-Tarihsel değer>0” ise aradaki fark artış yönünde olmuş demektir. Bu durumda eğer değerin tipi borç ise fark düzeltme kayıtlarında borç, enflasyona göre düzeltme hesabında ise alacak bölümüne yansır. Eğer değerin tipi alacak ise fark düzeltme kayıtlarında alacak, enflasyona göre düzeltme hesabında ise borç bölümüne yansır. Eğer “Düzeltilmiş değer-Tarihsel değer<0” ise fark düzeltme kayıtlarında hesap karakterinin tam tersi karakterli yazılacaktır. Yani borç hareketlerinin düzeltilmiş değeri ile tarihsel değeri arasında azalış yönünde bir fark oluşmuşsa fark düzeltme kayıtlarına alacak, enflasyona göre düzeltme hesabında ise borç bölümüne yazılacaktır.
Örnek:
| Tarihsel Değerler (Rapor Başlangıç Ayı-Rapor Bitiş Ayı) | Düzeltme Kayıtları | Düzeltilmiş Değerler (Rapor Bitiş Ayı) | ||||||||
| Düzeltme Kayıtları | Enflasyona Göre Düzeltme Hesabı | |||||||||
| Hesap Kodu | Hesap Adı | Borç | Alacak | Borç | Alacak | Borç | Alacak | Borç | Alacak | |
| 150 | İlk md. ve mlz. | 10.000 | 5000 | 2000 | 1000 | 1000 | 2000 | 12.000 | 6000 | |
| 151 | Yarı mamuller | 20.000 | 2000 | 2000 | 18.000 | |||||
| 152 | Mamuller | 5000 | 3000 | 1500 | 1500 | 4000 | 3500 |
Yukarıdaki enflasyona göre düzeltme defterinin her bir satırı şunları anlatmaktadır:
- 150 hesabın tarihsel olarak borç toplamları 10.000, alacak toplamları ise 5000 olarak hesaplanmıştır. Bu hesaba ait hareketler enflasyona göre yeniden değerlendiğinde ise borç toplamının 12.000, alacak toplamının ise 6000 olduğu saptanmıştır. Buna göre 150 hesabın borcunda 2000 TL’lik bir düzeltme, alacağında ise 1000 TL’lik bir düzeltme yapmak gerekmektedir. Buna karşılık bu düzeltme hareketlerinin karşı hareketleri enflasyona göre düzeltme hesabına 2000 TL borç ve 1000 TL alacak yazmak olacaktır.
- 151 hesabın tarihsel olarak borç toplamları 20.000 TL hesaplanmıştır. Bu hesaba ait hareketler enflasyona göre yeniden değerlendiğinde ise borç toplamının 18.000 TL olduğu saptanmıştır. Buna göre 151 hesabın alacağına 2000 TL’lik bir düzeltme eklenmeli ki 20.000 (B) ile 2000 (A) toplamı 18.000 (B) verebilsin. Buna karşılık enflasyona göre düzeltme hesabına 2000 TL borç yazılmalıdır.
- 152 hesabın tarihsel olarak borç toplamları 5000, alacak toplamları ise 3000 olarak hesaplanmıştır. Bu hesaba ait hareketler enflasyona göre yeniden değerlendiğinde ise borç toplamının 4000, alacak toplamının ise 3500 olduğu saptanmıştır. Buna göre 152 hesabın alacağında “1000 (5000-4000) + 500 (3500-3000)=1500” TL’lik bir düzeltme yapmak gereklidir. Buna karşılık enflasyona göre düzeltme hesabına 1500 TL borç yazılmalıdır.
14. Malzeme Hareketleri Fiyat Endeksi Atama
Malzeme Yönetimi/İşlemler menüsü ile ulaşılan işlemin amacı malzeme giriş ve çıkış hareketlerine fiyat endeksi atamaktır. Ticari sistem yönetimi / Tanımlar / Malzeme yönetimi parametrelerinde yer alan ” Fiyat Endeksi Atama Türü ” seçeneğine bağlı olarak hareketlere endeks ataması yapılmaktadır.
Fiyat Endeksi Atama Türü:
- Basit Ortalama Yöntemine Göre
- Malzeme Devir Hızına Göre
- Hareket Tarihine Göre
Basit Ortalama Yöntemine Göre:
- Gelir tablosu kalemleri ile stokların düzeltmede esas alınacak tarihlere bağlı kalınmaksızın dönem ortalama düzeltme katsayısı ile çarpılması sonucu enflasyon düzeltmesine tabi tutulmasını ifade eder.
- Dönem ortalama düzeltme katsayısı mali tabloların ait olduğu aya ilişkin fiyat endeksinin,bu endeks ile bir önceki geçici vergi dönemi sonundaki fiyat endeksi toplamının ikiye bölünmesi sonucu bulunan endekse oranıdır.
Bu formülle atanacak endeksin bulunması :
31.12.2023 tarihi için endeks atama ve düzeltme işleminin yapılacağı farzedilirse;
Aralık 2023 Yİ-ÜFE: 3100
Eylül 2023 Yİ-ÜFE: 2800
Endeks = (3100 +2800) /2
= 2850
Düzeltme Katsayısı= 3100 / ((3100 +2800) /2 )
= 1,0877
Malzeme Devir Hızına Göre:
- Stok devir hızına bağlı olarak ortalama stokta kalma süresi bulunur. ( Malzeme yönetimi -işlemler başlığından Malzeme ortalama stokta kalma süresi batch işlemi çalıştırılmalıdır.
- Düzeltmeye esas ay bulunur.(Örneğin: 70 gün ise Ekim Yİ ÜFE )
!! Toplulaştırılmış yöntemlerden “Stok Devir Hızı Yöntemi”ni seçen mükelleflerin bu yöntemi sağlıklı olarak uygulayabilmeleri için stok devir hızlarının yüksek olması ve stok devir hızlarını doğru olarak tespit etmeleri gerekmektedir. Buna rağmen düzeltme sonrasında bulunan rakamın iktisadi ve teknik icaplara uygun olmayacak şekilde orantısız çıkması durumunda, (toplulaştırılmış yöntem kullanılmak isteniyor ise) basit ortalama yönteminin tercih edilmesi uygun olacaktır. ( Bknz. 9 No’lu VUK sirküleri)
Bu durumda 31.12.2023 tarihi için düzeltme katsayısı hesaplanacak olursa;
Aralık : 3100
Ekim : 2900
Düzeltme Katsayısı = 3100 / 2900
= 1,0689
Hareket Tarihine Göre:
Giriş hareketleri için atanacak endeks aylık ortalama endeks parametresi seçilmiş ise ilgili giriş tarihindeki endeks ile giriş tarihinden bir önceki ayın endeksinin ortalamasıdır. Ay sonu endeks parametresi seçilmiş olduğunda da ilgili aydaki endeksin kendisidir.Çıkış hareketleri için endeks atanması işlemi ise maliyet üzerinden fiyatlandırma (cost) mantığı içinde firma maliyet yöntemine uygun olarak gerçekleştirilir.
Cost işleminde çıkış hareketlerinin RD cinsinden maliyeti hesaplanırken maliyet yöntemine bağlı olarak ilgili formüllerde tutar bilgisinin yerine “tutar/rd kur” bilgisi getirilir. TL cinsinden maliyet, bu hesaplama işlemi sonucunda bulunan değere bölündüğünde elde edilen değer, çıkış hareketinin RD kuru bilgisini verir.
Bu anlamda giriş hareketleri üzerinden çıkış hareketlerine endeks atanması işlemi çıkış hareketinin yukarıda bahsedilen işlem sırasında rd kurunun hesaplanması süreci ile benzerlik gösterir. Malzeme hareketleri fiyat endeksi ataması işlemi çalıştırıldığında, rd kurları yerine ilgili giriş hareketlerinin endeksini kullanılır ve çıkış hareketinin TL cinsinden birim maliyeti de dikkate alınarak çıkış hareketinin endeksi bulunmuş olur.
Örneğin bir malzemenin giriş/çıkış hareketleri aşağıdaki gibi olsun:
| Fiş Türü | Tarih | Miktar | B. Fiyat | Endeks |
|---|---|---|---|---|
| Alım | 01.01.2023 | 10 | 1000 | 1500 |
| Alım | 01.02.2023 | 3 | 1500 | 1800 |
| Fire | 01.03.2023 | 3 | ||
| Alım | 02.03.2023 | 5 | 800 | 2000 |
| Sarf | 01.04.2023 | 8 |
Maliyet yöntemi Girişlerin Ortalaması iken çıkış hareketlerine endeks hesaplaması işlemi şöyle yapılır:
01.03.2023 tarihli hareket için;
Endeks = ((10*1000 + 3*1500)/13)/((10*1000/1500 + 3*1500/1800)/13)= = 1581
01.04.2023 tarihli hareket için;
Endeks = ((10*1000+ 3*1500 + 800*5)/18)/((10*1000/1500 + 3*1500/1800 + 5*800/2000)/18)= 1656
Maliyet yöntemi Eldekilerin Ortalaması iken çıkış hareketlerine endeks hesaplaması işlemi şöyle yapılır:
01.03.2023 tarihli hareket için;
Endeks = (10*1000 + 3*1500)/13)/((10*1000/1500 + 3*1500/1800)/13)= 1581
01.04.2002 tarihli hareket için;
Bunun için öncelikle 01.03.2023 itibariyle elimde kalan malzeme miktarının, maliyetinin ve endeksinin bilinmesi gereklidir. Endeksinin ne olduğu bir önceki adımda hesaplanmıştır. Maliyeti ise (10*1000+ 3*1500)/13 formülü ile bulunur. Bu işlemin sonucu “1115,384” bulunur.
Endeks = ((10*1115,384+ 800*5)/15)/((10*1115,384/1581 + 5*800/2000)/15)
= 1673
Yukarıda belirtildiği üzere, fiyat endeksi atama işlemi maliyet üzerinden fiyatlandırma ve maliyetlendirme servisi işlemleri içinde yapılıp bu işlemlerde de “Fiyat Endeksi Atansın: Evet/Hayır” filtresinin değerine göre yapılacaktır.
Maliyetlendirme mantığı için fiyat endeksi ataması işleminde iade hareketlerinin endeksi atanırken iade tipi dikkate alınacaktır. İade tipi giriş/çıkış maliyeti iken iade hareketinin endeksi ilişkili olduğu giriş/çıkış hareketinin endeksi olacaktır. İade tipi güncel maliyet ise herhangi bir çıkış hareketine endeks ataması yapılır gibi endeks atanacaktır. İade tipi iade maliyeti olduğunda ise herhangi bir giriş hareketine endeks atanır gibi endeks ataması yapılacaktır.
Üretimden Girişler
Yukarıda belirtildiği üzere, giriş hareketlerinin endeksi atanırken ilgili giriş tarihindeki endeks ile giriş tarihinden bir önceki ayın endeksinin ortalaması alınacaktır. Ancak söz konusu giriş hareketi üretim işleminin sonucu olarak oluşmuş bir üretimden giriş hareketi ise endeks hesaplaması diğer giriş hareketlerinin endeks hesaplanması işleminden farklıdır. Bu farklılık, üretimden giriş maliyetinin bağlı sarf ve fire hareketlerinin maliyetine bağlı olmasından kaynaklanmaktadır. Dolayısıyla aslında bir üretimden giriş hareketinin maliyetinin enflasyona düzeltilmesi demek bu maliyeti oluşturan kalemlerin düzeltilmesi demek olduğundan bu tip üretimden giriş hareketlerinin endeksi bağlı sarf ve fire hareketlerinin endeksi üzerinden hesaplanacaktır. Üretimden girişler dört ayrı durum sonucu oluşmuş olabilir. Üretimden giriş fişi;
- Üretim Emri No ile,
- Hızlı Üretim No ile
- Üretim No (üretimsiz sette) ile diğer malzeme fişlerine bağlı olabilir ya da
- Yukarıdaki dört durumdan bağımsız olarak sisteme girilmiş olabilir.
4 no’lu durum normal bir giriş hareketine tekabül edip endeksi atanırken ilgili giriş tarihindeki endeks ile giriş tarihinden bir önceki ayın endeksinin ortalaması alınacaktır. 3 numaralı durumda ise üretimden giriş fişi içinde belirtilmiş Üretim No numarasına sahip ve üretimden giriş tarihinden önceki sarf/fire hareketlerinin endeksi üzerinden hesaplanır.
2 no’lu durumda ise aynı hızlı üretim no’ya sahip tüm sarf/fire hareketlerinin endeksi üzerinden hesaplanır. 1 no’lu duruma giren üretimden giriş hareketlerine ise endeks atanmaz. Çünkü bu işlem üretim emri üzerinden yapılır.
Hızlı Üretim/Üretim No
Hızlı Üretim No/Üretim No ile birbirine bağlı malzeme yönetimi fişlerinden üretimden giriş fişine endeks ataması işlemi için yukarıdaki örnekten yararlanırsak 01.03.2023 ve 01.04.2023 tarihli sarf/fire hareketlerinin maliyetinin 02.04.2023’deki bir üretimden giriş hareketinin maliyetini oluşturduğunu varsayalım:
| Fiş türü | Tarih | Miktar | B. Maliyet | Endeks |
|---|---|---|---|---|
| Fire | 01.03.2023 | 3 | 1000 | 1581 |
| Sarf | 01.04.2023 | 8 | 800 | 1585 |
| Üretimden Giriş | 02.04.2023 | 15 | 1800 |
Üretimden giriş maliyeti, sarf ve fire maliyetleri toplamı olduğuna göre TL cinsinden maliyet toplamı, endekse bölünerek bulunmuş maliyet toplamına bölünürse üretimden giriş maliyeti hesaplanacaktır:
Endeks = (1000 + 800)/(1000/1581 + 800/1585)
= 1582
Üretim Emri
Üretim Emri No ile birbirine bağlı malzeme yönetimi fişlerinden üretimden giriş fişine endeks ataması işlemi üretim emri üzerinden gerçekleşen maliyet hesaplanırken gerçekleştirilecektir. Gerçekleşen bir üretimden giriş hareketinin in endeksi hesaplanırken, gerçekleşen malzeme hareketleri, gerçekleşen genel gider hareketleri, gerçekleşen iş istasyonu ve işçilik kaynak kullanım hareketlerinden yararlanılır.
Malzeme hareketlerinin endeksi zaten cost ile ya da maliyetlendirme servisiyle olmak üzere ayrıca hesaplanır.
Genel gider hareketlerinin endeksi hesaplanırken ise söz konusu genel gider hareketinin başlangıç tarihi dikkate alınır. Buna göre “(başlangıç tarihindeki endeks+bir önceki ay endeksi)/2” genel gider hareketinin endeksini verir. Maliyet Muhasebesi flagi kapalı ise, genel gider maliyetinin düzeltilebilmesi için iş emri gerçekleşen başlangıç tarihi dikkate alınır. Yani genel giderin endeksi “(iş emri gerç. başlangıç tarihi +bir önceki ay endeksi)/2” olarak hesaplanır.
İş istasyonu ve işçilik kaynak kullanım hareketlerinin endeksi ise yine gerçekleşen kaynak kullanımın başlangıç tarihi olacaktır. Buna göre herhangi bir kaynak kullanım hareketinin endeksi “(gerçekleşen başlangıç tarihi+ bir önceki ay endeksi)/2” olarak hesaplanır.
Üretimden giriş maliyetini oluşturan kalemlerin endeksi saptandıktan sonra ise üretimden girişi hareketinin endeksinin hesaplanmasında ise şu formülden yararlanılır:
Endeks = (ΣMalzeme maliyeti + Σ İşçilik + Σ İş İstasyonu + Σ Genel Gider) /
[(Σ Malzeme maliyeti / Endeks) + (Σ İşçilik Maliyeti / Endeks) + (Σ İş İstasyonu Maliyeti / Endeks) + (Σ Genel Gider/Endeks)]
Formülün paydasında yer alan toplamlar, her bir malzeme/işçilik/iş istasyonu/genel gider hareketinin kendi endeksine bölünmesi sonucu bulunacak değerlerin toplamını ifade etmektedir.
Örnek
Fiyat Endeksleri
| Ocak | Şubat | Mart | Nisan |
| 1300 | 1400 | 1500 | 1600 |
Malzeme Hareketleri
| Fiş Türü | Tarih | Miktar | B. Maliyet | Endeks |
|---|---|---|---|---|
| Fire | 01.03.2023 | 3 | 1000 | 1580 |
| Sarf | 01.04.2023 | 8 | 800 | 1585 |
(Endekslerin Cost ile önceden hesaplandığını varsayıyoruz)
Genel Gider Hareketleri
| Genel Gider Kodu | Başlangıç Tarihi | Bitiş Tarihi | Toplam Maliyet | Endeks |
|---|---|---|---|---|
| Elektrik | 15.02.2023 | 15.03.2023 | 1000 | 1350* |
| Bakım | 01.03.2023 | 30.03.2023 | 2000 | 1450** |
Endeks aylık ortalama endeks olduğu durumda.Ay sonu endeksi olduğunda direk ilgili ayın endeksi alınarak formül uygulanacaktır.
*(Başlangıç tarihindeki endeks+bir önceki ay endeksi)/2 = (1400+1300)/2=1350
**(Başlangıç tarihindeki endeks+bir önceki ay endeksi)/2 = (1500+1400)/2=1450
İşçilik/İş İstasyonu Kaynak Kullanım Hareketleri
| İşçi/İş İstasyonu Kodu | Başlangıç Tarihi | Bitiş Tarihi | Toplam Maliyet | Endeks |
|---|---|---|---|---|
| İST.001 | 31.03.2023 | 31.03.2023 | 1000 | 1450* |
| İST.001 | 01.04.2023 | 01.04.2023 | 1500 | 1550** |
| İşçi.001 | 31.03.2023 | 31.03.2023 | 2000 | 1450*** |
| İşçi.001 | 01.04.2023 | 01.04.2023 | 2000 | 1550**** |
!! Endeks aylık ortalama endeks olduğu durumda.Ay sonu endeksi olduğunda direk ilgili ayın endeksi alınarak formül uygulanacaktır.
*(Başlangıç tarihindeki endeks+bir önceki ay endeksi)/2 = (1500+1400)/2=1450
**(Başlangıç tarihindeki endeks+bir önceki ay endeksi)/2 = (1600+1500)/2=1550*
***(Başlangıç tarihindeki endeks+bir önceki ay endeksi)/2 = (1500+1400)/2=1450*
**** (Başlangıç tarihindeki endeks+bir önceki ay endeksi)/2 = (1600+1500)/2=1550*
Bu verilere göre üretimden giriş hareketinin endeksi şöyle hesaplanır:
Endeks = (1000+ 800 +1000 + 2000 + 1000 + 1500 + 2000 + 2000) /
1000/1580 + 800/1585 + 1000/1350 + 2000/1450 + 1000/1450 + 1500/1550 + 2000/1450 + 2000/1550)
=1358
Maliyet Raporları
Malzeme hareketlerine endeks atandıktan sonra, bu endekse göre düzeltilmiş maliyetlerini listeleyebilmek amacıyla Ayrıntılı Maliyet Analizi, Özet Maliyet Analizi ve Envanter Raporuna bazı alanların düzeltilmiş bilgileri alan listesine eklenmiştir. Bu alanlar standart tasarımda yer almayıp kullanıcı tarafından tasarıma eklenmeleri gerekmektedir.
Envanter Raporu
Envanter Raporunda alanlara Envanter Tutarı (Düzeltilmiş), Envanter Tutarı (Düzeltilmiş)-Ambar, Fiş Tutarı (Düzeltilmiş), Toplam Envanter Tutarı (Düzeltilmiş) eklenmiştir.
Envanter Tutarı (Düzeltilmiş): Malzeme bazında toplam envanter tutarının düzeltilmiş toplamı. (raporda ilk sectiondaki envanter tutarının düzeltilmişi). Envanter tutarının düzeltilmişi için söz konusu envanteri oluşturan hareketlerin düzeltilmiş tutarları bulunur.
Envanter Tutarı (Düzeltilmiş)-Ambar: Ambar bazında düzeltilmiş envanter tutarıdır. (Ayrıntılı döküm alındığında ikinci sectiondaki envanter tutarının düzeltilmişi)
Fiş Tutarı (Düzeltilmiş)-Her bir fiş tutarının enflasyona göre düzeltilmiş değeridir. Fiş tutarı*son envanter tarihindeki endeks/hareketin endeksi Düzeltme tarihi olarak, “Son Envanter Tarihi” filtresinde verilen tarih alınır.
15. Sabit Kıymetlerde Enflasyon Muhasebesi
Enflasyon düzeltmesi zorunluluğu oluştuğunda sabit kıymetler içinde uygulanması gereklidir. Amortismana tabi iktisadi kıymetler için ayrılmış olan birikmiş amortismanlar, parasal olmayan kıymet mahiyetindedir ve enflasyon düzeltmesine tabi tutulacaktır.
Sabit kıymet enflasyon düzeltmesinde varlıklar 2 ayrılarak endeksleme yapılır. Yeniden değerlemeye tabi tutulanlar ve yeniden değerlemeye tabi tutulmayanlar .Sabit kıymetin maliyeti ve birikmiş amortismanlar endeksleme sonucu hesaplanan artış oranında artırılır.
Enflasyon düzeltmesi sonucu amortismanlar ve itfa payları, düzeltilmiş değerler üzerinden hesaplanır. Düzeltme yapılan kıymetlerin elden çıkarılması durumunda bunlara ilişkin enflasyon düzeltme farkları da maliyet olarak kabul edilmektedir.
Enflasyon Muhasebesi Parametreleri
Amortisman tabloları enflasyon muhasebesi için geçerli olacak parametre değerleri verilip farklı hesaplama yöntemi seçilerek alınabilir. Amortisman ve yeniden değerleme hesaplarında kullanılacak enflasyon muhasebesi parametre değerleri, Sabit Kıymet Kaydı penceresinde Enflasyon Muhasebesi Parametreleri başlığı altındaki alanlardan kaydedilir.
Sabit kıymet kaydı oluşturulurken bu değerler otomatik atanır, ancak ilgili bölüm dolu değil ise enflasyon muhasebesi için hesaplama yapılamayacaktır.
Alternatif Enflasyon Muhasebesi Parametreleri
Amortisman tabloları enflasyon muhasebesi için farklı parametre değerleri verilip farklı hesaplama yöntemi seçilerek iki ayrı tablo halinde alınabilir. Amortisman ve yeniden değerleme hesaplarında kullanılacak alternatif parametre değerleri, Sabit Kıymet Kaydı penceresinde Alternatif Enflasyon Muhasebesi Parametreleri başlığı altındaki alanlardan kaydedilir.
Enflasyon Muhasebesi Parametre Güncelleme
Enflasyon muhasebesi parametrelerinin güncellendiği seçenektir. Duran Varlıklar Yönetimi program bölümünde İşlemler menüsü altında yer alır. Güncelleme işlemi ile amortisman süre ve oranları toplu olarak güncellenir. Güncellemenin ne şekilde yapılacağı filtre satırlarında belirlenir. Bu filtreler ve alabilecekleri değerler aşağıdaki tabloda yer almaktadır.
| Filtre | Değeri |
|---|---|
| Sabit Kıymet Kodu | Grup / Aralık |
| Sabit Kıymet Kayıt Kodu | Grup / Aralık |
| Alım Tarihi | Başlangıç/ Bitiş |
| Amortisman Süresi | Değişecek / Değişmeyecek |
| Yeni Amortisman Süresi | Yeni amortisman süre girişi |
| Amortisman Oranı | Değişecek / Değişmeyecek |
| Yeni Amortisman Oranı | Yeni amortisman oranı girişi |
| Kıst | Evet / Hayır / Değişmeyecek |
Filtre satırlarında yapılacak belirlemelerden sonra “Tamam” düğmesi tıklanır ve güncelleme işlemi başlatılır. İşlem sonunda enflasyon muhasebesi parametreleri filtre satırlarında belirtilen koşullara uygun sabit kıymetler için güncellenir.
Enflasyon muhasebesi parametre güncelleme işlemi aşağıdaki durumları sağlar:
- Sabit kıymet alım tarihi 01.01.2004 ve sonrası olan kayıtlar için tanım penceresinde girilen amortisman süresi ve oranı bilgileri enflasyon muhasebesi parametrelerine otomatik kaydedilmesini sağlar.
- Yeni eklenen sabit kıymet kartlarında tanımlanan amortisman süresi, oranı ve kıst bilgilerinin sabit kıymet alım kayıtlarına (standart ve enf. parametreleri) öndeğer olarak getirilmesini sağlar.
- Sabit kıymet kaydı standart penceredeki amortisman süresi ve oranı bilgileri enflasyon muhasebesi parametrelerine aktarılmasını sağlar.
- Kıst amortisman hesabının yapılıp yapılmayacağının toplu olarak seçilmesini sağlar.
Alternatif Enflasyon Muhasebesi Parametre Güncelleme
Alternatif enflasyon muhasebesi parametrelerinin güncellendiği seçenektir. Duran Varlıklar Yönetimi program bölümünde İşlemler menüsü altında yer alır. Güncelleme işlemi ile amortisman süre ve oranları toplu olarak güncellenir.
Alternatif enflasyon muhasebesi parametre güncelleme işleminin ne şekilde yapılacağının belirlendiği filtre seçenekleri şunlardır:
| Filtre | Değeri |
|---|---|
| Filtre | Değeri |
| Sabit Kıymet Kodu | Grup/Aralık |
| Sabit Kıymet Kayıt Kodu | Grup/Aralık |
| Satınalma Tarihi | Başlangıç/Bitiş |
| Amortisman Süresi | Değişecek/Değişmeyecek |
| Yeni Amortisman Süresi | Yeni amortisman süre girişi |
| Amortisman Oranı | Değişecek/Değişmeyecek |
| Yeni Amortisman Oranı | Yeni amortisman oranı girişi |
| Kıst | Evet/Hayır/Değişmeyecek |
Filtre satırlarında yapılacak belirlemelerden sonra “Tamam” düğmesi tıklanır ve güncelleme işlemi başlatılır. İşlem sonunda enflasyon muhasebesi parametreleri filtre satırlarında belirtilen koşullara uygun sabit kıymetler için güncellenir.
Duran Varlıklar Enflasyon Düzeltme Fark Mahsuplaştırması
Duran varlıklar için enflasyon düzeltme farklarının belirtilecek enflasyon fark hesapları altında mahsuplaştırıldığı seçenektir. Duran Varlıklar Yönetimi program bölümünde İşlemler menüsü altında yer alır.
Batch işleminin başlatılabilmesi için Duran varlık yönetimi parametrelerinde “Enflasyon Muhasebesi Uygulanacak” Evet seçili olmalıdır. Parametre öndeğeri Evet gelmektedir.
Düzeltme yapılacak aya ait amortisman tablosu satırlarında muhasebe kodlarının dolu olması gerekir
Duran Varlık yönetimi parametrelerinde “Muhasebe kodları bağlantı kodlarından atanacak” Evet seçildiğinde amortisman hesaplaması sonrası ilgili satırının muhasebe kodları doldurulur.
Muhasebe kodları kartlarda tanımlama yapılmış ise; Öndeğerleme servisi çalıştırılarak muhasebe kodlarının doldurulması sağlanmalıdır. İlgili satırlarda muhasebeleştirme işlemi var ise , M işaretleri kaldırılarak öndeğerleme çalıştırılması, sonrasında satırlara M işareti atanmalıdır.
Duran varlıklar için mahsuplaştırma işleminin hangi koşullarda yapılacağı Enflasyon Düzeltme Fark Mahsuplaştırması filtre satırlarında belirlenir. Enflasyon düzeltme hesabı kodu Genel Muhasebe parametrelerinde belirlenir. Duran varlıklar için mahsuplaştırma işleminin filtre seçenekleri aşağıdaki tabloda yer almaktadır:
| Filtre | Değeri |
| Hesaplama Tarihi | Tarih girişi |
| Fiş Özel Kod Öndeğeri | Öndeğer girişi |
| Ay | Ay seçimi |
| Yıl | Yıl girişi |
| Sabit Kıymet Kodu | Grup/Aralık |
| Sabit Kıymet Kayıt Kodu | Grup/Aralık |
| Satınalma Tarihi | Başlangıç/Bitiş |
| Amortisman Süresi Dolanlar | Düzeltilecek/Düzeltilmeyecek |
| Satır Birleştirme | Hayır/Evet |
Hesaplama Tarihi filtre satırında verilen tarih işlem sonunda oluşacak mahsup fişinin tarihidir. Aynı zamanda düzeltme tarihi olarak da geçerli olduğundan bu tarihe denk gelen endeksin değeri hesaplama için kullanılacaktır.
Ay ve Yıl Düzeltmeye konu olacak ay ve yıl bilgilerinin girildiği filtre değeridir.
Fiş Özel Kod Öndeğeri filtre satırında verilecek özel kod işlem sonunda oluşacak mahsup fişinin özel kod alanına öndeğer olarak aktarılır.
Amortisman Süresi Dolanlar : Ömrü biten varlıkların düzeltme yapılıp yapılmayacağı belirlenir.
Satır Birleştirme: Parametre değeri hayır seçildiğinde, her sabit kıymet için ayrı muhasebe hesap satırları oluşur. Açıklama alanında sabit kıymet kodu , kayıt kodu yazılır.
Parametre değeri Evet seçildiğinde, aynı muhasebe hesaplarına ait satırlar birleştirilir. Satır açıklama alanı doldurulmaz.
Sabit kıymetler için düzeltme fark mahsubu oluşturmada;
- Enflasyon muhasebesi işlemlerinin yapılabilmesi için amortisman tablosu ( enflasyon muhasebesi) hesaplanmasına gerek olmamaktadır.
- Sabit kıymetlerde yeniden değerleme yapılmamış ise; Düzeltme işleminde satın alma tarihinin endeks değeri alınır. Maliyeti bedeli üzerinden hesaplama yapılır.
- Sabit kıymetlerde yeniden değerleme yapılmış ise; Değerleme yapılan tarihin endeks değeri alınır. Değerleme sonrası oluşan S.K.D. (D.S.) bedeli üzerinden hesaplama yapılır. Yeniden değerleme sonrası hesaplanan S.K.D. (D.S.) tutarı ile düzeltme hesaplaması sonucu bulanan rakam çıkarılarak enflasyon düzeltme tutarı bulunur.
- Sabit kıymetlerde yeniden değerleme sadece endeks üzerinden yapılmış ise; Değerleme işleminde hesaplanan endeks değeri alınır. Değerleme sonrası oluşan S.K.D. (D.S.) bedeli üzerinden hesaplama yapılır.
- Amortisman düzeltmesi işlemi Toplam Birikmiş Amortisman rakamı üzerinden yapılmaktadır. Devam eden dönemlerde yıl içindeki birikmiş amortisman düzeltmesinde Birikmiş Amortisman (D.S.) tutarı üzerinden düzeltme yapılır. Düzeltme katsayısı Düzeltme yapılan tarihin endeksi/bir önceki düzeltme tarihi endeksi bölünerek hesaplanır.
- Sabit kıymet değerleme işlemleri ürün dışında hesaplanarak, Enflasyon düzeltme öncesi sabit kıymetler ürüne aktarılarak hesaplamalar yapılmış olabilir. Düzeltme katsayısının hesaplamasında değerleme tarihinin okunması için LG_FFF_FAYEAR tablosunda ilk hesaplama yapılan satırda REVCALCTYPE=99 REVPRICEIDXDATE=’2021-12-31′(YIL-AY-GUN) olarak update edilmelidir.
Katsayı hesaplamasında alanlar kontrol edilerek, düzeltme yapılan tarihin endeksi / tabloya yazılan tarihin endeksi bölünerek hesaplanır.
Bu alanlar güncellenmez ise sabit kıymet kaydı üzerinde ki satın alma tarihi üzerinden katsayı hesaplanır.
Amortisman Tablosu
Amortisman tablosu kolonlarına Dönemsel Enflasyon Düzeltmesi, Dönemsel Birikmiş Amortisman Düzeltmesi alanları eklenmiştir.
Duran Varlıklar Enflasyon Düzeltme Fark Mahsuplaştırması çalıştırılarak mahsup fişi oluştuğunda, Dönemsel enflasyon düzeltmesi kolonunda sabit kıymet düzeltme tutarı, Dönemsel Birikmiş Amortisman Düzeltmesi kolonunda amortisman düzeltme tutarı, Değerleme oranı kolonunda hesaplama yapılan katsayı yazılmaktadır.
Duran Varlıklar Enflasyon Düzeltme Fark Mahsuplaştırması filtrelerinde Satır Birleştirme Hayır seçilerek oluşturulan Mahsup fişi çıkarıldığında amortisman tablosu güncellenir.
Satır Birleştirme Evet seçilerek oluşturulan mahsup fişi çıkarıldığında amortisman tablosu güncellenmez. Hesaplamaların yeniden yapılabilmesi için 2 yöntem kullanılabilir.
- Bir önceki ayın hesaplamasının yeniden yapılması gerekir. Düzeltme yapılacak ay tekrardan hesaplanabilir.
- UPDATE LG_FFF_FAYEAR SET PERDINFCORRECTCALC = 0, INFREVRATE = 0, PERDINFCORRECT = 0, PERDACCDEPRCORRECT = 0 sorgusu çalıştırılabilir.
Düzeltme sonrası devam eden dönem için amortisman hesaplaması yapıldıktan sonra, mahsup fişi çıkarıldığında amortisman tablosu güncellenmez.
Duran varlıklar enflasyon düzeltme fark mahsuplaştırması çalıştırılmadan amortisman tablosunda ilgili satırda muhasebeleştirme veya M işareti atılabilir. M işareti olan satıra düzeltme fark tutarları ve düzeltme oranı yazılır.
Muhasebeleştirme işlem veya M işareti atılmadan da düzeltme fark mahsuplaştırması çalıştırılabilir.
Enflasyon düzeltmesi sonrası amortisman tablosunda hesaplama yapılmadan önce mutlaka düzeltme yapılan satırda M işareti olmalıdır.
Enflasyon düzeltmesi sonrası amortisman tablosunda hesaplama yapılmadan önce mutlaka değerleme yapılan son satır veya sonraki satırların bir tanesinde M işareti olmalıdır.
Duran varlık yönetimi parametrelerine “Enflasyon muhasebesi uygulanacak” evet seçeneği eklenmiştir. Enflasyon muhasebesi devam ettiği sürece bu seçenek evet olarak kalmalıdır. Enflasyon muhasebesi uygulamasının sonlanması ve yeniden değerleme yapılacağı zaman parametre değeri Hayır olarak güncellenmelidir.
Enflasyon Muhasebesi Sabit Kıymet Durumu
Enflasyona göre düzeltilmiş sabit kıymet durumunun alındığı rapordur. Duran Varlık Yönetimi program bölümü Raporlar menüsü altında yer alır. Enflasyon Muhasebesi Sabit Kıymet Durumu filtre seçenekleri şunlardır:
| Filtre | Değeri |
|---|---|
| Listeleme Şekli | Koda Göre / Açıklamaya Göre |
| Ambarlar | Grup / Aralık |
| Sabit Kıymet Kodu | Grup / Aralık |
| Sabit Kıymet Açıklaması | Grup / Aralık |
| Sabit Kıymet Statüsü | Kullanılanlar / Kullanılmayanlar |
| Sabit Kıymet Özel Kodu | Grup / Aralık |
| Sabit Kıymet Tipi | Grup / Aralık |
| Üretici Kodu | Grup / Aralık |
| Detaylı Döküm | Evet / Hayır |
| Amortisman Süresi Dolanlar | Listelenecek / Listelenmeyecek |
| İşyeri Numarası | Hepsi / Tanımlı işyerleri |
| Bölüm Numarası | Hepsi / Tanımlı bölümler |
| Hareket Görmeyenler | Listelenecek / Listelenmeyecek |
| Amortisman Süresi Dolduktan Sonra Düzeltme | Yapılacak / Yapılmayacak |
Amortisman Tablosu (Enflasyon Muhasebesi)
Enflasyon Muhasebesi uygulamasından önce işletmeler, satınalma gücünde meydana gelen düşüşler dolayısıyla, amortismana tabi duran varlıkları cari para birimi ile değerlemek amacıyla yeniden değerleme yapmakta ve bu değerleme farkını ilgili esaslara uygun olarak bilançoya yansıtmaktaydı. Ancak enflasyon muhasebesi uygulamaları ile bir maddi duran varlığın genel fiyat düzeyine göre düzeltilebilmesi mümkün olacağından herhangi bir maddi duran varlığın enflasyon muhasebesine göre düzeltilmesi işleminden önce ilgili varlığın maliyetine eklenmiş yeniden değerleme artışlarının düşülmesi gerekmektedir. Aksi takdirde çifte değerleme işlemi ve hatalı düzeltme sonuçlarına ulaşılması söz konusu olacaktır.
Enflasyon muhasebesine uygun olarak amortisman tablosunu almak için sabit kıymet kayıtları listesinde sağ fare düğmesi menüsündeki Amortisman Tablosu (Enflasyon Muhasebesi) seçeneği kullanılır. Bu tablo, amortisman tablo parametrelerinin bir çoğuna sahip olmakla birlikte yeniden değerleme işlemini kapsamayan bir tablodur. Böylelikle bir sabit kıymetin yeniden değerlemesi yapıldığı halde enflasyon muhasebesi uyarınca yeniden değerleme artışlarının dikkate alınmadığı bir tablo hesaplamasının yapılabilmesi mümkün olacaktır.
İlgili sabit kıymet kaydının üzerinden Enflasyon Muhasebesi Alternatif Amortisman Tablosu hesaplamalarında, sabit kıymet kaydına ilişkin değerleme parametreleri dikkate alınmaksızın hesaplama yapılabilir.
Enflasyon Muhasebesi Amortisman Tabloları
Enflasyon muhasebesi amortisman tabloları raporu, enflasyon muhasebesi uyarınca yeniden değerleme artışlarının dikkate alınmadığı amortisman tablolarının alındığı rapordur. Duran Varlık Yönetimi program bölümünde Raporlar menüsü altında yer alır. Enflasyon Muhasebesi Amortisman Tabloları filtre seçenekleri aşağıdaki tabloda yer almaktadır:
| Filtre | Değeri |
|---|---|
| Listeleme Şekli | Koda Göre/Açıklamaya Göre |
| Ambarlar | Grup/Aralık |
| Sabit Kıymet Kodu | Grup/Aralık |
| Sabit Kıymet Açıklaması | Grup/Aralık |
| Sabit Kıymet Statüsü | Kullanılanlar/Kullanılmayanlar |
| Sabit kıymet Özel Kodu | Grup/Aralık |
| Üretici Kodu | Grup/Aralık |
| Kayıt Kodu | Listelenecek/Listelenmeyecek |
| Satınalma Tarihleri | Başlangıç ve Bitiş |
| Raporlama Yılı | Yıl girişi |
| Raporlama Ayı | Ay seçenekleri |
| Amortisman Süresi Dolanlar | Listelenecek/Listelenmeyecek |
| İşyeri Numarası | Hepsi/Tanımlı işyerleri |
| Bölüm Numarası | Hepsi/Tanımlı bölümler |
| Sabit Kıymet Kayıt Türü Kodu | Grup/Aralık |
| Sabit Kıymet Kayıt Masraf Yeri Kodu | Grup/Aralık |
Başlangıç Bilgileri, Düzeltme Öncesi ve Cari Yıl Bilgileri ilgili amortisman tablosundan (enflasyon muhasebesi) alınır. Düzeltme sonrası bilgiler ilgili kolonların düzeltme katsayısı ile çarpılması, düzeltme katsayısı ise düzeltme tarihindeki endeksin alım tarihindeki endekse bölünmesi sonucu bulunur. Alım tarihindeki endeks parametreye bağlı olarak ay sonu yada aylık ortalama endeks olarak belirlenmektedir.
Alternatif Enflasyon Muhasebesi Amortisman Tabloları
Alternatif enflasyon muhasebesi amortisman tabloları raporu, enflasyon muhasebesi uyarınca yeniden değerleme artışlarının dikkate alınmadığı alternatif amortisman tablolarının alındığı rapordur. Duran Varlık Yönetimi program bölümünde Raporlar menüsü altında yer alır. Alternatif Enflasyon Muhasebesi Amortisman Tabloları filtre seçenekleri aşağıdaki tabloda yer almaktadır:
| Filtre | Değeri |
|---|---|
| Listeleme Şekli | Koda Göre/Açıklamaya Göre |
| Ambarlar | Grup/Aralık |
| Sabit Kıymet Kodu | Grup/Aralık |
| Sabit Kıymet Açıklaması | Grup/Aralık |
| Sabit Kıymet Statüsü | Kullanılanlar/Kullanılmayanlar |
| Sabit Kıymet Özel Kodu | Grup/Aralık |
| Üretici Kodu | Grup/Aralık |
| Kayıt Kodu | Listelenecek/Listelenmeyecek |
| Satınalma Tarihleri | Başlangıç ve Bitiş |
| Raporlama Yılı | Yıl girişi |
| Raporlama Ayı | Ay seçenekleri |
| Amortisman Süresi Dolanlar | Listelenecek/Listelenmeyecek |
| İşyeri Numarası | Tanımlı işyerleri |
| Bölüm Numarası | Tanımlı bölümler |
| Sabit Kıymet Kayıt Türü Kodu | Grup/Aralık |
| Sabit Kıymet Kayıt Masraf Yeri Kodu | Grup/Aralık |
Başlangıç Bilgileri, Düzeltme Öncesi ve Cari Yıl Bilgileri ilgili amortisman tablosundan (enflasyon muhasebesi) alınır. Düzeltme sonrası bilgiler, ilgili kolonların düzeltme katsayısı ile çarpılması, düzeltme katsayısı ise düzeltme tarihindeki endeksin alım tarihindeki endekse bölünmesi sonucu bulunur.
Duran Varlıklar Enflasyon Farkları Raporu
Duran varlıklar enflasyon farkları raporu, sabit kıymet enflasyon farklarının listelendiği rapordur. Duran Varlık Yönetimi program bölümünde Raporlar menüsü altında yer alır. Duran Varlıklar Enflasyon Farkları Raporu filtre seçenekleri şunlardır:
| Filtre | Değeri |
|---|---|
| Listeleme Şekli | Koda Göre/Açıklamaya Göre |
| Ambarlar | Grup/Aralık |
| Sabit Kıymet Kodu | Grup/Aralık |
| Sabit Kıymet Açıklaması | Grup/Aralık |
| Sabit Kıymet Statüsü | Kullanılanlar/Kullanılmayanlar |
| Sabit Kıymet Özel Kodu | Grup/Aralık |
| Sabit Kıymet Tipi | Grup/Aralık |
| Üretici Kodu | Grup/Aralık |
| Kayıt Kodu | Listelenecek/Listelenmeyecek |
| Satınalma Tarihleri | Başlangıç/Bitiş |
| Raporlama Yılı | Yıl girişi |
| Raporlama Ayı | Ay seçenekleri |
| Amortisman Süresi Dolanlar | Listelenecek/Listelenmeyecek |
| İşyeri Numarası | Tanımlı işyerleri |
| Bölüm Numarası | Tanımlı bölümler |
Duran varlıklar Alternatif Enflasyon Farkları Raporu
Duran varlıklar alternatif enflasyon farkları raporu, sabit kıymet alternatif enflasyon farklarının listelendiği rapordur. Duran Varlık Yönetimi program bölümünde Raporlar menüsü altında yer alır. Duran Varlıklar Alternatif Enflasyon Farkları Raporu filtre seçenekleri şunlardır:
| Filtre | Değeri |
|---|---|
| Listeleme Şekli | Koda Göre/Açıklamaya Göre |
| Ambarlar | Grup/Aralık |
| Sabit Kıymet Kodu | Grup/Aralık |
| Sabit Kıymet Açıklaması | Grup/Aralık |
| Sabit Kıymet Statüsü | Kullanılanlar/Kullanılmayanlar |
| Sabit Kıymet Özel Kodu | Grup/Aralık |
| Sabit Kıymet Tipi | Grup/Aralık |
| Üretici Kodu | Grup/Aralık |
| Kayıt Kodu | Listelenecek/Listelenmeyecek |
| Satınalma Tarihleri | Başlangıç/Bitiş |
| Raporlama Yılı | Yıl girişi |
| Raporlama Ayı | Ay seçenekleri |
| Amortisman Süresi Dolanlar | Listelenecek/Listelenmeyecek |
| İşyeri Numarası | Tanımlı işyerleri |
| Bölüm Numarası | Tanımlı bölümler |